شش گفتار درباره دین و جامعه

کتاب «شش گفتار درباره دین و جامعه» نوشته حمید عنایت اثری است که در سال ۱۳۵۲ منتشر شد و مجموعه‌ای از شش مقاله یا گفتار مستقل را دربر دارد که هر یک درباره موضوعی از رابطه دین، فرهنگ و سیاست در ایران و جهان اسلام نوشته شده‌اند. این کتاب که حدود ۱۰۶ صفحه دارد، توسط انتشارات موج منتشر شده و بعدها نیز دفتر نشر فرهنگ اسلامی آن را تجدید چاپ کرده است. عنوان گفتارهای کتاب عبارت‌اند از: تجدد فکر دینی نزد اهل سنت، سیاست ایران‌شناسی، اهمیت شناخت انتقادی ارزش‌های فرهنگی، درست و نادرست در اسلام‌شناسی، جمعیت اخوان‌المسلمین و دین و دولت در ایران قاجاریه. هرچند این شش گفتار به ظاهر جدا از هم نوشته شده‌اند، اما نویسنده خود اشاره می‌کند که سه مسئله مشترک در همه آن‌ها وجود دارد که آن‌ها را به هم پیوند می‌دهد: مسئله دین، فرهنگ و سیاست در جامعه ایرانی و اسلامی. حمید عنایت در این کتاب تلاش کرده با رویکردی تحلیلی و انتقادی، جایگاه دین را در تحولات تاریخی و اجتماعی ایران و دنیای اسلام بررسی کند. نگاه او نه تاییدی و نه نفی‌کننده است، بلکه کوششی است برای درک واقع‌بینانه نقش دین در شکل‌گیری اندیشه‌ها و ساختارهای سیاسی. او در گفتار مربوط به اخوان‌المسلمین به اسلام سیاسی در جهان عرب می‌پردازد و در گفتار دیگر، نسبت دین و دولت را در دوره قاجار بازخوانی می‌کند. در میان گفتارها، اهمیت نقد و شناخت انتقادی ارزش‌های فرهنگی نیز از موضوعاتی است که نویسنده با دقت بدان پرداخته است. این کتاب با وجود حجم کم، یکی از آثار فکری مهم حمید عنایت به شمار می‌رود، زیرا در آن اندیشه‌های اصلی او درباره تعامل دین با سیاست و فرهنگ نمود یافته است. از نقاط قوت اثر، نگاه جامع و ترکیب مباحث تاریخی، دینی و سیاسی است که برای خوانندگان علاقه‌مند به فلسفه دین، اندیشه سیاسی اسلام و تاریخ اندیشه ایرانی ارزشمند است. در عین حال، از آنجا که کتاب در دهه ۵۰ شمسی نوشته شده، برخی از مباحث آن ممکن است با تحولات فکری و سیاسی دوران پس از انقلاب اسلامی فاصله داشته باشد. با این حال، این اثر همچنان منبعی قابل اعتنا برای شناخت نگرش یکی از مهم‌ترین اندیشمندان معاصر ایرانی به مسئله دین و جامعه است.